به گزارش گذر اقتصاد، صنعت فولاد در سال‌های اخیر شاهد تحریم نیز بوده است و این امر نیز تأمین فناوری روز آن را از طریق واردات با خطر مواجه کرده است. در نتیجه، برای توسعۀ فناوری‌های صنعت فولاد، باید به سمت بومی‌سازی فناوری‌ها و دانش فنی حرکت کرد و این صنعت را با فناوری‌های روز بومی همراه کرد. از طرف دیگر، صنعت فولاد نیز مانند صنعت پتروشیمی با معضل خام‌فروشی روبه‌روست که یکی از دلایل آن عقب‌ماندگی توسعه فناوری‌های ارزش‌آفرین است.
علی شفیعی کارشناس حوزۀ مواد اظهار کرد: صنعت فولاد پس از نفت و پتروشیمی دومین صنعت صادرکننده کشور است و یکی از اصلی‌ترین صنایع در جهت افزایش ارزآوری است، اما یکی از مشکلاتی که این صنعت با آن مواجه است، قدیمی‌بودن تجهیزات و تکنولوژی‌های تولید است که با حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش تولید دانش و تکنولوژی این عقب‌ماندگی باید جبران و قطعاً ارز بیشتری به اقتصاد کشور وارد شود.
آمایش سرزمینی نامناسب و استقرار صنایع فولادی در نقاط کم‌اب کشور
این کارشناس صنعتی ادامه داد: به دلیل آنکه آمایش سرزمینی مناسبی برای احداث واحد‌های فولادی صورت نگرفته بخش عمده این واحد‌ها در بخش‌هایی از کشور مستقر شده‌اند که با کمبود آب مواجه‌اند و این موضوع اهمیت تأمین آب و بهره‌وری از آب را به دلیل مصرف بالای آن پررنگ‌تر کرده است.
کمک دانش‌بنیان‌ها به ورود تکنولوژی‌های روز و افزایش بهره‌وری در منابع شرکت‌های فولادی
این پژوهشگر صنعتی خاطرنشان کرد: با وضعیت کنونی و بحران تأمین آب با توجه به آب‌بری بالای این صنعت حتی می‌توان گفت که تولید فولاد در ایران مقرون به صرفه نیست. در این شرایط طبیعی است که ورود تکنولوژی‌های روز و افزایش بهره‌وری در منابع که در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان است برای این صنایع بسیار کمک‌کننده است و می‌تواند بخشی از مشکلات و معضلات این صنعت را برطرف کند.
تحریم و محدودیت‌های ورود دانش و تکنولوژی دانش‌بنیانی به کشور
وی افزود: نیاز به دانش و تکنولوژی در صنعت فولاد به صورت همزمان وجود دارد، اما به دلیل تحریم‌های موجود دسترسی به دانش خارجی دانش‌بنیان برای کشور وجود ندارد و امکان ورود تکنولوژی به اندازه‌ای که مورد نیاز است وجود ندارد.
حمایت‌های مناسبی از شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور صورت نمی‌گیرد
شفیعی در پاسخ به این پرسش که ایا از نظر تولید دانش این امکان که دانش به روز و علم دانش‌بنیانی در کشور تولید و در اختیار واحد‌های تولیدی قرار گیرد وجود دارد، تصریح کرد: از نظر علمی امکان تولید دانش توسط شرکت‌های دانش‌بنیان یا افراد خلاق و صاحب ایده وجود دارد، اما حمایت‌های مناسبی از شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور صورت نمی‌گیرد.
بوروکراسی پیچیده اداری در مسیر دانش‌بنیان‌ها
عضو هیئت علمی دانشکده مواد گفت: بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان در دریافت تسهیلات دانش‌بنیانی با بوروکراسی پیچیده اداری مواجه هستند یا آنکه میزان این تسهیلات بسیار ناچیز بوده که در کنار سایر مشکلات و موانع موجود بر سر راه فعالیت این شرکت‌ها موجب شده تا علیرغم ظرفیت بالایی که دانش‌بنیان‌ها می‌توانند برای اقتصاد کشور و به‌ویژه صنایع مادر داشته باشند از وجود آن‌ها در اقتصاد بی‌بهره باشیم.
این پژوهشگر صنعتی خاطرنشان کرد: اگرچه به‌ظاهر قوانین تسهیل شده است، اما در مرحله عمل شاهد هستیم که کمکی به فعالیت بهتر شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور انجام نمی‌شود.
وی افزود: با توجه به شکاف بالای درآمد ایرانیان با قیمت دلار، هزینه تمام‌شده تمامی کالا‌ها با دلار است و این موضوع ضرورت حمایت از تولیدات دانش‌بنیانی را بیشتر کرده است. ورود دانش‌بنیان‌ها در تمامی مراحل چرخه تولید، از اکتشاف و استخراج تا تولید محصول نهایی لازم است و باید از خطوط تولید و فناوری‌های روز دنیا استفاده کرد. فناوری‌های قدیمی در عمل موجب افزایش هزینه‌ها و کاهش کیفیت و رقابت‌پذیری محصولات تولیدی صنعت فولاد شده است. البته کلید راز سرمایه‌گذاری فناورانه در صنعت فولاد، ارتقاء، توسعه و از همه مهمتر افزایش ارزآوری از تولیدات فولادی است.
صنایع فولادی مستقر در استان اصفهان به صرفه نیستند
عضو هیئت علمی دانشکده مواد ادامه داد: اکنون تولید فولاد در برخی از شرکت‌ها از جمله شرکت‌های فولادی مستقر در استان اصفهان به صرفه نیست، چون بخش زیادی از آب این استان را مصرف می‌کنند و اگر تکنولوژی و دانش در کنار جابه‌جایی این صنایع به شهرهای جنوبی کشور و استقرار در کنار خلیج فارس صورت نگیرد تولید آن‌ها نفعی به حال کشور نخواهد داشت.
شفیعی گفت: تولید فولاد با وضع کنونی منابع آبی را از این که هست محدودتر کرده و بحران‌های زیست‌محیطی جدی‌تری را به دنبال خواهد داشت.
استقرار صنایع آب‌بر در کنار دریا‌ها
کارشناس صنعتی تاکید کرد: در تمامی کشور‌های جهان صنایع آب‌بری مانند صنعت فولاد یا پتروشیمی در کنار دریا احداث شده‌اند و از آب دریا برای خنک‌کردن استفاده می‌کنند، اما در ایران از آب‌های سطحی و زیرزمینی استفاده می‌شود. زاینده‌رود دیگر آبی برای صنایع ندارد.
شفیعی درباره ادعای شرکت‌های فولادی مبنی بر چرخه بازگشت آب به صنعت اظهار کرد: این اظهارات تنها ادعاست. مصرف آب و بحران منابع آبی موضوعی جدی برای کشور شده و برخی از استان‌ها به‌ویژه استان اصفهان با مشکلات جدی در این زمینه مواجه شده است.
این پژوهشگر صنعتی خاطرنشان کرد: صنایع فولادی جدید باید در کنار دریا مستقر شوند و با استفاده از تکنولوژی و دانش روز تولید کنند تا کشور بتواند از مواهب صادرات در بخش فولاد بهره‌مند شود.
ضرورت توجه به تحقیق و توسعه در واحد‌های صنعتی
کارشناسان بخش فولاد معتقدند برای حرکت صنایع بزرگی، چون صنعت فولاد، پتروشیمی، خودروسازی و… به سمت پذیرش فناوری‌های نو و به‌روز، باید اقداماتی انجام داد تا تمایل این صنایع به هزینه در تحقیق و توسعه بالاتر رود.
به عقیده کارشناسان علاوه بر ظرفیت استفاده از دانش‌بنیان‌ها در صنایع از جمله صنایع فولادی باید زمینه تحقیق و توسعه در واحد‌های صنعتی را فراهم کرد. ریل‌گذاری‌های مناسب برای پیگیری تحقیق و توسعه، با استفاده از مشوق‌های مختلف، یک ابزار حمایتی است که می‌تواند صنایع را در پوشش ریسک خود کمک کند.
استفاده از مشوق‌های قانونی برای تحقیق و توسعه
قانون جهش تولید دانش‌بنیان که مدتی است از تصویب آن می‌گذرد، ابزاری مناسب را در اختیار صنایع مختلف قرار می‌دهد تا در تحقیق و توسعه هزینه کنند. مطابق با این قانون، هر شرکتی، فارغ از دانش‌بنیان بودن یا نبودن آن‌ها، می‌تواند معادل با هزینه‌ای که در تحقیق و توسعه انجام می‌دهد، از دولت اعتبار مالیاتی دریافت کند.
صنایع و شرکت‌ها می‌توانند به دو صورت مشمول این قانون شوند. اگر شرکت‌ها در واحد‌های تحقیق و توسعه خود، در تحقیق و توسعه محصولات و فرایند‌های خود هزینه و فعالیت کنند، معادل با این هزینه، اعتبار مالیاتی کسب خواهند کرد. همچنین این صنایع می‌توانند در واحد‌های تحقیق و توسعه دیگر شرکت‌ها و یا در شرکت‌های دانش‌بنیان سرمایه‌گذاری کنند و در این صورت نیز مشمول اعتبار مالیاتی خواهند بود. به این ترتیب کارکرد دیگر این مشوق، تأمین مالی طرح‌های دانش‌بنیان است.
با تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان، مسیر حمایت‌ها و تسهیلات دولتی از شرکت به فعالیت تغییر کرد. به این ترتیب که تا پیش از آن، تسهیلات و مشوق‌های مختلف به شرکت‌های ثبت‌شده دانش‌بنیان تعلق می‌گرفت، اما بعد از تصویب آن، این حمایت‌ها معطوف به فعالیت‌های دانش‌بنیان در هر نوع شرکتی می‌شود.
کارشناسان معتقدند برای دانش‌بنیان کردن صنایع که به نوعی به تحقق اقتصاد دانش‌بنیان می‌انجامد، بایستی حمایت‌ها و تسهیلات هدفمند و مناسب در نظر گرفت. حمایت‌هایی که درنهایت تبدیل به رانت‌های مختلف شامل رانت تسهیلات، مجوز، انحصار، ارز چند نرخی، تعرفه گمرکی و موارد دیگر شده است. این حمایت‌ها اغلب باعث عقب‌ماندگی صنعت از فناوری‌های روز و توسعه آن‌ها می‌شود.
ارتقای خطوط تولید و تغییر فناوری‌ها، در کوتاه‌مدت با هزینه‌های بالایی روبه‌روست و صنایع مختلف، تمایل چندانی به انجام تحقیق و توسعه (R&D) و ارتقای فرایند‌های خود ندارند. به همین دلیل برای اینکه یک صنعت به سمت استفاده از فناوری‌های روز حرکت کند، بایستی کاری کرد تا ریسک استفاده از این فناوری‌ها برای آن صنعت کم شود.
